2019: het jaar van recht en rechtvaardigheid
| Blog gepubliceerd op SDG Nederland
https://www.sdgnederland.nl, 19 februari 2019
Den Haag was de eerste week van februari even het wereldwijde centrum van SDG 16. Een kleine 200 deskundigen en meer dan 25 ministers en leiders van internationale organisaties kwamen naar de stad van vrede en recht. Zij spraken over recht en rechtvaardigheid: over SDG 16.3, dat iedereen gelijke toegang tot het recht belooft, en het achterliggende doel van een rechtvaardige samenleving.
De bijeenkomsten, losjes bij elkaar gehouden door de hashtag #JusticeHague19, markeren het begin van 2019: het jaar van recht en rechtvaardigheid. Aanleiding was de derde bijeenkomst van de Task Force on Justice en het Justice Partners Forum. De Task Force on Justice zet zich in voor de implementatie van SDG 16.3: het bevorderen van gelijke toegang tot het recht voor iedereen. In dezelfde week werd het Innovating Justice Forum gehouden en werden rapporten gepresenteerd door IDLO, ICTJ en HiiL.
Op woensdag en donderdag leidde Minister Kaag een bijeenkomst van meer dan 25 ministers en leiders van internationale organisaties, samen met de ministers van justitie van Argentinië en Sierra Leone en the Elders. Al snel werd gezegd dat dit alles de grootste internationale bijeenkomst over toegang tot het recht was in zeker tien jaar.
Waar ging het over?
Rechtssystemen wereldwijd slagen er onvoldoende in om juridische problemen voor mensen op te lossen en te voorkomen. Dat is de kern van het probleem. De Task Force on Justice heeft gegevens van over de hele wereld bijeen gebracht om een eerste schatting van de omvang van de justice gap gegeven. In Den Haag werden voorlopige cijfers naar buiten gebracht: meer dan vijf miljard mensen slagen er niet in hun juridische problemen op te lossen, zijn uitgesloten van toegang tot het recht of leven in extreem onrechtvaardige omstandigheden (denk aan oorlog of moderne slavernij).
Uit de onderliggende gegevens blijkt dat naar schatting 50% van alle civiel- en administratiefrechtelijke problemen niet naar tevredenheid wordt opgelost. Dat kan gaan om bijvoorbeeld een erfenis, een burenruzie of aanvraag van een uitkering. En dit geldt voor maar liefst 70% van de strafrechtelijke problemen, waar slachtoffers van geweld of een misdrijf vaak niet eens aangifte doen.
Onopgeloste juridische problemen hebben negatieve gevolgen voor de gezondheid, het inkomen en de productiviteit van mensen en samenlevingen. Dit beperkt de economische groei, kan ongelijkheid vergroten en bijdragen aan gewelddadige conflicten. Dit alles zal in het komende rapport van de Task Force uiteengezet worden.
Nieuwe visie op recht en rechtvaardigheid
Om de belofte van de SDGs met betrekking tot toegang tot het recht na te komen, moet er een andere benadering komen die past bij de schaal van het probleem. Een benadering die het perspectief van de burger centraal stelt. Dit begint bij het verzamelen van gegevens over juridische problemen die mensen hebben en hoe zij deze op proberen te lossen — hun justice journey. Met meer zicht op de alledaagse problemen van mensen, kan gerichter actie worden ondernomen.
De benadering van de Task Force on Justice zet mensen centraal, richt zich op het oplossen en het voorkomen van juridische problemen, hanteert een breed perspectief op recht en rechtvaardigheid, en gebruikt sociaal-wetenschappelijke inzichten om procedures vorm te geven. Oplossingen worden niet gedomineerd door juristen en rechters, maar maken gebruik van allerlei professionals om mensen beter te helpen hun juridische problemen op te lossen.
Hoe zit dit in Nederland?
Minister Kaag gaf in haar openingsspeech aan dat ook Nederland voortdurend bekijkt waar mensen het meest aan hebben, hoe hun problemen opgelost kunnen worden. En dat daarom de juridische dienstverlening open gegooid moet worden. Niet alleen de staat, maar ook de samenleving en het bedrijfsleven hebben een rol te spelen.
Er is in Nederland al veel gaande op dit vlak. Bij Rechtbank Den Haag hoorden de leden van de Task Force on Justice over initiatieven als de Haagse Wijkrechter en de Rotterdamse Regelrechter. Die proberen op een laagdrempelige manier problemen op te lossen en trage, dure en ingewikkelde procedures te voorkomen. En initiatieven als www.uitelkaar.nl proberen op toegankelijke manier mensen door alle emoties, verdriet en onzekerheid van een echtscheiding heen helpen, zonder escalatie of juridische strijd.
Minister Dekker zei in zijn toespraak op het Justice Partners Forum: “Nederland is één van de vele ontwikkelde landen die een goed functionerende rechterlijke macht heeft, maar toch worstelt om mensen hun juridische problemen effectief op te lossen.” Een recente brief aan de Minister en de Tweede Kamer pleit ervoor om de uitkomsten van interventies voor de burger als leidraad te nemen.
De plannen van Minister Dekker voor een andere benadering van de rechtsbijstand, zijn binnenslands zwaar bekritiseerd als kille bezuinigingen. Maar, zoals Folkert Jensma schreef in zijn column in het NRC: de gedachte begint veld te winnen dat het in regels en wetten bevroren ‘togamodel’ z’n beste tijd heeft gehad. Niet alleen juristen zijn in staat juridische problemen op te lossen. Er moet (ook) gekeken worden naar andere benaderingen, dichter bij de burger, die juridisering terugdringen en procedures voorkomen. Dit is geheel in lijn met de benadering van de Task Force on Justice.
Wat is er in Den Haag bereikt?
Terug naar de bijeenkomsten in Den Haag. Wat is er bereikt? Minister Kaag zat de ministeriële bijeenkomst voor, waar ministers van justitie bijeenkwamen en in gesprek gingen over de bevindingen van de Task Force on Justice. Zij bereikten een overeenstemming dat er meer moet gebeuren om mensen en hun juridische problemen centraal te stellen, juridische problemen op te lossen en te voorkomen. Dit alles staat in de slotverklaring — de Declaration on Equal Access to Justice for All by 2030.
Minister Kaag zei over verklaring het volgende: “Zonder toegang tot recht, de kans om je recht te claimen, is er minder stabiliteit, grotere kans op conflict en zijn we niet allen gelijk. Voor mij is dat één van de belangrijkste duurzame ontwikkelingsdoelen. Nederland zet zich daar voor in, samen met Sierra Leone, Argentinië en the Elders.”
Het jaar van recht en rechtvaardigheid
Beter dan dit had 2019, als jaar van recht en rechtvaardigheid, niet kunnen beginnen. Ik schreef al eerder over de kansen dit jaar, op de High-Level Political Forum in juli: de kans voor landen om nieuwe, geloofwaardige én ambitieuze plannen te presenteren. En kansen bij de SDG Summit in september, waar regeringsleiders en staatshoofden alle SDGs bespreken. Tijdens die SDG Summit moeten zij aankondigen welke acties zij ondernemen om de uitvoering van de Agenda 2030 te versnellen.
De deelnemers aan de ministeriële meeting van afgelopen week gaan zich daar nu op voorbereiden. De internationale en gespecialiseerde organisaties staan klaar om te helpen. De Task Force on Justice zal de komende maanden haar rapport presenteren. De beweging komt op gang…
Foto’s door: Bart Hoogveld.
Maaike de Langen werkt als hoofd onderzoek voor de Task Force on Justice bij het NYU-Center on International Cooperation, een denktank voor de Verenigde Naties en de internationale gemeenschap in New York. Vanuit New York blogt ze voor SDG Nederland over wat er zich in het epicentrum van de VN afspeelt op het gebied van de SDGs. Met name SDG 16 over vreedzame, rechtvaardige en inclusieve samenlevingen.
Originally published at https://www.sdgnederland.nl on February 19, 2019.
